STANISŁAW
BOHUSZ-SIESTRZEŃCEWICZ

(1869–1927)

Realizacja prezentacji dofinansowana
w ramach programu EU Interreg Lietuva-Polska
Numer projektu: LT-PL-5R-389

Próba konia to jedna z wielu kompozycji Stanisława Bohusz-Siestrzńcewicza o tematyce rodzajowej, przedstawiająca podwileński jarmark, scenę oglądania konia wystawionego do sprzedaży.
Próba konia jest kompozycją otwartą, opartą na liniach diagonalnych, wytyczonych przez sposób ustawienie wozu na pierwszym planie. Wypełniona sianem fura stanowi przeciwwagę do rozgrywającej się tuż obok sceny sprawdzania konia, która w pierwszym oglądzie rysunku może być potraktowana przez odbiorcę jako drugorzędna, skoro jej główny bohater, umieszczony na osi przedstawienia, jest odwrócony tyłem. Takie ustawienie głównych bohaterów jest zaprzeczeniem akademickich zasad budowania obrazu. Efektem natomiast – zwiększone zainteresowanie widza.
Wszyscy bohaterowie przedstawienia uczestniczą w targowej transakcji, biorąc w niej udział lub tylko czekając na wynik próby. Pozorowana obojętność mężczyzny, siedzącego na wozie, kontrastuje ze skupieniem wieśniaka chętnego do kupna konia. Autor zastosował w Próbie konia konwersję ról ukazanych postaci. Głównego bohatera ustawił tyłem, a jego adwersarzy przesunął na peryferia przestrzeni obrazowanej.
Scena rysowana jest szybko, wrażeniowo, kadrowana fragmentarycznie, bez zachowania klasycznych reguł kompozycji, reporterska w charakterze. Twórca doskonale uchwycił ruch zwierząt i ludzi, umiejętnie zbudował napięcie psychologiczne i oddał autentyzm przedstawionej sceny. Zwraca uwagę empatia, z jaką został ukazany ból i strach konia podczas „badania”. Rysunek jest szybki, kreska wykonana pewną ręką, miejscami zamaszysta. Miejsca mocno zaczernione gęstwiną linii kontrastują z białymi płaszczyznami nietkniętego piórkiem papieru. Biegłości technicznej dorównuje zmysł obserwacji artysty.
Pierwsze rysunki o tematyce rodzajowej, przedstawienia jarmarków, zaprzęgów pędzących przez tłumne targowiska, flirty pomiędzy wieśniakami oczekującymi przy swoich wozach, rozmowy wieśniaków pojawiły się w twórczości Stanisława Bohusz-Siestrzeńcewicza już podczas studiów. Biegle rysowane, o egzotycznych dla paryskich lub monachijskich odbiorców motywach, budziły zainteresowanie i łatwo znajdywały nabywców. Artysta powtarzał więc raz przyjęte rozwiązania, modyfikował szczegóły, powielał formy. Mimo to rysunki te słusznie uznawane są za dzieła o wysokim poziomie artystycznym, dowód talentu i sprawności warsztatowej autora. Swobodnie, szybko rysowane mają w sobie lekkość i urok świetnie uchwyconych, malowniczych epizodów życia kresowego.
Rysunki piórkiem zostały wydane w tece Rysunki piórem Stanisława Bohusz-Siestrzeńcewicza w Wilnie w 1813 roku i powtórnie w 1928, już po śmierci artysty. Pierwszy album liczył 18 kart, a drugi – 15. Przedmowę do niego napisał Henryk Piątkowski, malarz i krytyk sztuki.
Albumy zostały okrzyknięte arcydziełami sztuki rysowniczej i utrwaliły sławę twórcy jako wybitnego rysownika. Podkreślano zmysł obserwacji, umiejętność oddania ruchu i charakteru postaci i form, swobodę rysunku, malowniczość kompozycji, autentyzm przedstawień.